اندیکاتور VIX چیست؟ آموزش کامل اندیکاتور vix

شاخص VIX یا همان اندیکاتور ویکس که با عنوان «شاخص ترس بازار» نیز شناخته می‌شود، انتظارات بازار از نوسانات آینده شاخص S&P 500 را در بازه زمانی ۳۰ روزه نشان می‌دهد. اندیکاتور VIX نه‌تنها برای تحلیل احساسات بازار و سنجش میزان نگرانی سرمایه‌گذاران کاربرد دارد، بلکه به عنوان ابزاری برای پوشش ریسک، شناسایی فرصت‌های معاملاتی و تصمیم‌گیری‌های مهم در بازارهای مالی نیز مورد استفاده قرار می‌گیرد.

اندیکاتور VIX چیست؟

شاخص نوسان‌سنج CBOE یا همان VIX، یک شاخص بازار است که توسط بورس اختیار معاملات شیکاگو (CBOE Global Markets) در سال ۱۹۹۳ معرفی شد و به عنوان اولین معیار استاندارد برای سنجش انتظارات بازار از نوسانات آینده شناخته می‌شود. این اندیکاتور با استفاده از سبدی از اختیار معاملات شاخص S&P 500، نوسان ضمنی این شاخص را در بازه زمانی ۳۰ روز آینده اندازه‌گیری می‌کند و به همین دلیل به عنوان یک شاخص آینده‌نگر عمل می‌کند.

در ابتدا، محاسبات VIX بر اساس نوسان ضمنی هشت اختیار معامله at-the-money شاخص S&P 100 انجام می‌شد، اما در سال ۲۰۰۳ و با همکاری گلدمن ساکس، روش‌شناسی این شاخص به‌روزرسانی شد. از آن زمان، اندیکاتور VIX با استفاده از طیف گسترده‌تری از اختیار معاملات مبتنی بر شاخص S&P 500 محاسبه می‌شود که این تغییر، دید دقیق‌تری از انتظارات سرمایه‌گذاران نسبت به نوسانات آتی بازار را فراهم می‌کند.

اندیکاتور ویکس به صورت درصدی بیان می‌شود و نشان‌دهنده میزان نوسان پیش‌بینی‌شده برای شاخص S&P 500 است. این شاخص قیمت سهام را اندازه نمی‌گیرد، بلکه بزرگی حرکات قیمتی را ارزیابی می‌کند. به عبارت دیگر، اندیکاتور VIX به تریدرها می‌گوید که بازار چقدر و چه سرعتی در حال حرکت است، نه اینکه در کدام جهت حرکت می‌کند.

نحوه عملکرد اندیکاتور VIX

برای درک چگونگی عملکرد اندیکاتور VIX، ابتدا باید با مفهوم نوسان ضمنی آشنا شویم. نوسان به دو روش مختلف قابل اندازه‌گیری است:

• نوسان تاریخی که بر اساس محاسبات آماری قیمت‌های گذشته در یک بازه زمانی مشخص انجام می‌شود
• نوسان ضمنی که از قیمت‌های اختیار معاملات استنباط می‌شود

VIX از روش دوم استفاده می‌کند و با تحلیل قیمت‌های اختیار معاملات S&P 500، انتظارات بازار از نوسانات آینده را برآورد می‌کند.

قیمت اختیار معاملات به احتمال حرکت قیمت سهام یا شاخص از سطح فعلی به سطح مشخصی (قیمت اعمال یا Strike Price) بستگی دارد. از آنجا که فاکتور نوسان نشان‌دهنده احتمال وقوع چنین حرکات قیمتی در بازه زمانی مشخص است، روش‌های مختلف قیمت‌گذاری اختیار معاملات مانند مدل بلک-شولز، نوسان را به عنوان یک پارامتر ورودی اساسی در نظر می‌گیرند.

محاسبه VIX در زمان واقعی و بر اساس قیمت‌های زنده اختیار معاملات SPX استاندارد CBOE انجام می‌شود. این محاسبات شامل دو نوع اختیار معامله است:

• اختیار معاملات استاندارد SPX که در سومین جمعه هر ماه منقضی می‌شوند
• اختیار معاملات هفتگی SPX که در تمام جمعه‌های دیگر منقضی می‌شوند

برای اینکه یک اختیار معامله در محاسبات اندیکاتور VIX لحاظ شود، باید دوره انقضای آن بین ۲۳ تا ۳۷ روز باشد. همچنین تمام اختیار معاملات واجد شرایط باید دارای قیمت‌های معتبر خرید و فروش باشند تا دیدگاه‌های بازار را نسبت به قیمت‌های اعمال نشان دهند.

فرمول محاسباتی VIX از نظر ریاضی بسیار پیچیده است و میانگین وزنی قیمت‌های مختلف اختیار معاملات خرید (Call) و فروش (Put) در طیف گسترده‌ای از قیمت‌های اعمال را محاسبه می‌کند. این اختیار معاملات در سطح at-the-money قرار دارند تا درک کلی بازار از قیمت‌هایی که قبل از انقضا به آن‌ها خواهد رسید را نشان دهند. نتیجه نهایی این محاسبات، برآوردی از نوسان آتی شاخص S&P 500 است که به صورت درصد بیان می‌شود.

چگونه از اندیکاتور VIX در تحلیل تکنیکال استفاده کنیم؟

با توجه به ماهیت آینده‌نگر این شاخص و ارتباط معکوس آن با بازار سهام، کاربردهای متنوعی در معاملات دارد.

سنجش احساسات بازار

یکی از اصلی‌ترین کاربردهای اندیکاتور VIX، ارزیابی احساسات و روحیات حاکم بر بازار است. این شاخص به عنوان یک بارومتر ترس و عدم قطعیت سرمایه‌گذاران عمل می‌کند و به همین دلیل به «شاخص ترس» معروف شده است. به طور کلی، مقادیر VIX بالاتر از ۳۰ نشان‌دهنده نوسانات زیاد، افزایش عدم قطعیت و ترس در بازار است که معمولاً با بازارهای نزولی همراه می‌شود. در مقابل، مقادیر زیر ۲۰ معمولاً بیانگر دوره‌های ثبات و آرامش در بازارها است.

این رابطه معکوس به گونه‌ای است که وقتی بازار سهام سقوط می‌کند، نوسانات و ترس سرمایه‌گذاران افزایش یافته و سطح اندیکاتور VIX بالا می‌رود. برعکس، زمانی که بازار در حال رشد است، این مقادیر کاهش می‌یابد. تریدرها با مشاهده تغییرات VIX می‌توانند دریابند که آیا بازار در حال ورود به دوره‌ای پرریسک است یا خیر. میانگین بلندمدت اندیکاتور VIX در حدود ۲۱ قرار دارد و مقادیر بالاتر از این سطح می‌تواند هشداری برای افزایش نوسانات باشد.

پوشش ریسک

استفاده از VIX برای پوشش ریسک یکی از محبوب‌ترین استراتژی‌ها در میان سرمایه‌گذاران نهادی و مدیران صندوق‌های سرمایه‌گذاری است. داده‌های تاریخی نشان می‌دهند که همبستگی منفی بالایی بین نوسان و بازدهی بازار سهام وجود دارد، به این معنی که وقتی بازدهی سهام کاهش می‌یابد، نوسان افزایش پیدا می‌کند و بالعکس.

فرض کنید سرمایه‌گذاری دارای موقعیت خرید طولانی‌مدت روی سهام یکی از شرکت‌های عضو S&P 500 است. اگرچه به چشم‌انداز بلندمدت این سهم معتقد است، اما می‌خواهد در برابر نوسانات کوتاه‌مدت از خود محافظت کند. در این حالت، می‌تواند موقعیتی برای خرید VIX باز کند. اگر پیش‌بینی درست باشد و نوسانات افزایش یابد، سود حاصل از موقعیت اندیکاتور VIX می‌تواند ضررهای احتمالی موقعیت سهامی را جبران کند. حتی اگر پیش‌بینی اشتباه باشد و نوسانات افزایش نیابد، زیان موقعیت VIX ممکن است توسط سود معامله سهامی کاهش یابد.

شناسایی نقاط ورود و خروج

تریدرهای فعال از VIX برای شناسایی فرصت‌های مارکت و تعیین نقاط ورود و خروج استفاده می‌کنند. یک جمله معروف در بازارهای مالی وجود دارد که می‌گوید:

وقتی VIX بالاست، زمان خرید است. وقتی VIX پایین است، مراقب باش.

این جمله بر این واقعیت تأکید دارد که اندیکاتور VIX معمولاً قله‌ها و کف‌های شاخص S&P 500 را پیش‌بینی می‌کند.

تریدرهایی که پوزیشن لانگ روی VIX باز می‌کنند، کسانی هستند که فکر می‌کنند نوسانات افزایش خواهد یافت. این نوع پوزیشن باز کردن در دوره‌های بی‌ثباتی مالی، اعلام خبرهای سیاسی مهم یا رویدادهای اقتصادی بزرگ محبوبیت دارد.

در مقابل، پوزیشن شورت روی VIX زمانی گرفته می‌شود که انتظار می‌رود بازار S&P 500 رشد کند و نوسانات پایین بماند. این استراتژی معمولاً در شرایطی که نرخ بهره پایین است، رشد اقتصادی معقول وجود دارد و نوسانات در بازارهای مالی کم است، مورد استفاده قرار می‌گیرد.

تحلیل روندهای تاریخی

تحلیل روندهای تاریخی VIX به تریدرها کمک می‌کند تا الگوهای تکراری و رفتار بازار در شرایط مشابه را شناسایی کنند. از آنجا که نوسان فعلی را نمی‌توان از قبل دانست، استفاده از اندیکاتور VIX همراه با تحلیل تاریخی خطوط حمایت و مقاومت می‌تواند اطلاعات ارزشمندی ارائه دهد.

با بررسی نمودارهای تاریخی VIX، می‌توان دریافت که در چه سطوحی این شاخص معمولاً واکنش نشان می‌دهد و آیا شرایط فعلی بازار شبیه به دوره‌های قبلی با نوسانات بالا یا پایین است. این اطلاعات می‌تواند به تدوین استراتژی‌های معاملاتی بهتر و تصمیم‌گیری‌های آگاهانه‌تر کمک کند. معامله‌گران حرفه‌ای و الگوریتم‌های پیشرفته نیز از مقادیر اندیکاتور VIX برای قیمت‌گذاری مشتقات مبتنی بر سهام با بتای بالا استفاده می‌کنند، جایی که بتا نشان می‌دهد یک سهم خاص چقدر نسبت به حرکات شاخص کلی بازار نوسان دارد.

مزایای اندیکاتور VIX

• برخلاف تحلیل‌های کیفی که ممکن است ذهنی و غیرقابل مقایسه باشند، VIX به صورت عددی و لایو نشان می‌دهد که بازار چه میزان نوسان را در آینده نزدیک انتظار دارد.
• همبستگی منفی قوی این شاخص با بازدهی بازار سهام باعث شده که ابزارهای مرتبط با اندیکاتور VIX به عنوان یک کلاس دارایی جدید برای متنوع‌سازی مورد استفاده قرار گیرند.
• اگرچه نمی‌توان مستقیماً شاخص VIX را خرید و فروش کرد، اما سرمایه‌گذاران می‌توانند از طریق قراردادهای آتی، اختیار معاملات و صندوق‌های قابل معامله در بورس (ETF) و اوراق قابل معامله در بورس (ETN) مرتبط با اندیکاتور VIX، روی این شاخص پوزیشن باز کنند. برای مثال، صندوق‌هایی مانند ProShares VIX Short-Term Futures ETF یا iPath Series B S&P 500 VIX Short-Term Futures ETN، شاخص‌های مختلف VIX را دنبال می‌کنند.

معایب اندیکاتور VIX

• فرمول محاسباتی این شاخص بسیار پیچیده بوده و شامل میانگین‌گیری وزنی از قیمت‌های مختلف اختیار معاملات خرید و فروش در طیف گسترده‌ای از قیمت‌های اعمال است. اگرچه برای استفاده از VIX لازم نیست که هر تریدری جزئیات دقیق این محاسبات را بداند، اما این پیچیدگی می‌تواند درک عمیق‌تر از نحوه عملکرد شاخص را برای برخی افراد دشوار کند.
• VIX تنها نوسانات شاخص S&P 500 را اندازه‌گیری می‌کند نه کل بازار سهام جهانی. با این حال، از آنجا که S&P 500 به طور گسترده به عنوان معیاری برای سلامت بازار سهام آمریکا در نظر گرفته می‌شود، اندیکاتور VIX اغلب به عنوان نماینده‌ای از نوسانات ضمنی در تمام شاخص‌های سهام ایالات متحده استفاده می‌شود. این تعمیم ممکن است همیشه دقیق نباشد، به‌خصوص برای بازارهای دیگر یا دارایی‌های خاص.
• برخلاف سهام یا کالاها که می‌توان آن‌ها را مستقیماً خرید و فروش کرد، VIX یک شاخص است و دارایی فیزیکی برای خرید یا فروش وجود ندارد. بنابراین سرمایه‌گذاران مجبورند از ابزارهای مشتقه مانند قراردادهای آتی، اختیار معاملات یا محصولات مبتنی بر VIX مانند ETF و ETN استفاده کنند. این محصولات معمولاً شامل هزینه‌های اضافی و پیچیدگی‌هایی هستند که ممکن است برای سرمایه‌گذاران مبتدی مناسب نباشد.
• معامله ابزارهای مرتبط با VIX، به‌ویژه پوزیشن‌های شورت، ریسک‌های زیادی دارد. از آنجا که نوسانات می‌توانند به طور ناگهانی و شدید افزایش یابند، پوزیشن‌های شورت روی اندیکاتور VIX پتانسیل زیان‌دهی نامحدودی دارند. علاوه بر این، روش قیمت‌گذاری برخی محصولات مرتبط با VIX ممکن است با قیمت شاخص اصلی تفاوت داشته باشد، که این امر می‌تواند منجر به نتایج غیرمنتظره برای سرمایه‌گذاران شود.

چرا به VIX «شاخص ترس» گفته می‌شود؟

لقب «شاخص ترس» یکی از شناخته‌شده‌ترین عناوین VIX است که ریشه در رابطه معکوس این شاخص با بازار سهام دارد. این نام‌گذاری به دلیل توانایی اندیکاتور VIX در اندازه‌گیری سطح ترس، استرس و عدم قطعیت موجود در بازار است.

زمانی که بازار سهام با سقوط شدید مواجه می‌شود، سرمایه‌گذاران و معامله‌گران نگران آینده بازار شده و شروع به خرید اختیار معاملات به عنوان ابزاری برای محافظت از دارایی‌های خود می‌کنند. این افزایش تقاضا برای اختیار معاملات باعث بالا رفتن قیمت آن‌ها می‌شود و در نتیجه، VIX که بر اساس قیمت این اختیار معاملات محاسبه می‌شود، افزایش می‌یابد. به همین دلیل، سطوح بالای اندیکاتور VIX نشان‌دهنده افزایش ترس و نگرانی در بازار است.

برعکس، در دوره‌های ثبات و رشد بازار، زمانی که سرمایه‌گذاران احساس اطمینان بیشتری دارند و ریسک اصلاح بازار را کمتر می‌بینند، تقاضا برای اختیار معاملات محافظتی کاهش می‌یابد. این کاهش تقاضا منجر به پایین آمدن قیمت‌های اختیار معاملات و در نتیجه کاهش VIX می‌شود. بنابراین، مقادیر پایین VIX نشانگر کمتر بودن ترس بازار، ثبات بیشتر و رشد بلندمدت است.

رفتارهای غیرمنطقی سرمایه‌گذاران نیز می‌تواند تحت تأثیر دسترسی به اخبار لحظه‌ای و پوشش خبری زنده تشدید شود. در زمان‌های بحرانی یا رویدادهای بزرگ اقتصادی و سیاسی، هیجانات بازار افزایش می‌یابد و این احساسات به سرعت در اندیکاتور VIX منعکس می‌شود. به همین دلیل، هرچه VIX بالاتر باشد، سطح ترس و عدم قطعیت در بازار بیشتر است و معمولاً مقادیر بالاتر از ۳۰ نشان‌دهنده عدم قطعیت فوق‌العاده در بازار است.

جمع‌بندی

اندیکاتور VIX به عنوان شاخص نوسان‌سنج CBOE و با لقب «شاخص ترس بازار»، ابزاری مفید برای ارزیابی انتظارات بازار از نوسانات ۳۰ روزه شاخص S&P 500 است که با اندازه‌گیری نوسان ضمنی اختیار معاملات، معیاری کمّی از ریسک و احساسات سرمایه‌گذاران ارائه می‌دهد. این شاخص با همبستگی منفی قوی با بازار سهام، امکان پوشش ریسک، تنوع‌بخشی پورتفولیو و شناسایی فرصت‌های معاملاتی را فراهم می‌کند. مقادیر بالاتر از ۳۰ نشان‌دهنده ترس و عدم قطعیت شدید، و مقادیر زیر ۲۰ بیانگر ثبات بازار است.