اندیکاتور مومنتوم چیست؟ آموزش کامل کار با اندیکاتور Momentum

در بسیاری از موقعیت‌های معاملاتی، مسئله اصلی جهت قیمت نیست، بلکه میزان شتاب آن است. به این منظور، اندیکاتور مومنتوم به‌عنوان یک اندیکاتور تکنیکال با مقایسه قیمت فعلی و قیمت گذشته وارد تحلیل می‌شود و سرعت تغییر قیمت و قدرت حرکت بازار را به‌صورت عددی نمایش می‌دهد. این شاخص برای تشخیص شتاب روند به‌کار می‌رود و مشخص می‌کند بازار در روند صعودی قوی قرار دارد یا نشانه‌های یک روند نزولی قوی در آن دیده می‌شود.

همچنین، واکنش اندیکاتور نسبت به خط مرکزی، شکل‌گیری سیگنال خرید یا سیگنال فروش و بررسی واگرایی مثبت و واگرایی منفی، اطلاعات مهمی درباره ادامه یا ضعف حرکت قیمت در اختیار معامله‌گر می‌گذارد. شناسایی نواحی اشباع خرید (Overbought) و اشباع فروش (Oversold) روی اندیکاتور مومنتوم در کنار تایید روند نیز دید واقع‌بینانه‌تری نسبت به بازگشت احتمالی قیمت ایجاد می‌کند. در ادامه مطلب به شما آموزش می‌دهیم که اندیکاتور مومنتوم چیست، چند نمونه دارد و چطور می‌توان از آن در معاملات استفاده کرد.

نحوه محاسبه و فرمول اندیکاتور مومنتوم

اندیکاتور مومنتوم (Momentum) به زبان ساده، میزان تغییر قیمت را در یک بازه زمانی مشخص اندازه‌گیری می‌کند و تمرکز آن بر اختلاف قیمت فعلی با قیمت گذشته است:

مومنتوم = قیمت فعلی − قیمت n دوره قبل

فاکتورهای این فرمول به شرح زیر است:

• قیمت فعلی برابر با قیمت بسته‌شدن آخرین کندل در تایم فریم مدنظر است.
• قیمت n دوره قبل قیمت بسته‌شدن کندلی است که در n بازه زمانی قبل تشکیل شده است.
• n تعداد دوره‌های زمانی موردنظر برای محاسبه اندیکاتور است.

همچنین، در برخی پلتفرم‌های معاملاتی، اندیکاتور مومنتوم به‌شکل درصدی نمایش داده می‌شود که فرمول آن به‌صورت زیر است:

مومنتوم درصدی = (قیمت فعلی ÷ قیمت n دوره قبل) × ۱۰۰

در این حالت، عدد ۱۰۰ به‌عنوان سطح مرجع در نظر گرفته می‌شود و حرکت اندیکاتور بالاتر یا پایین‌تر از این سطح روی نمودار نمایش داده می‌شود.

توجه داشته باشید که انتخاب مقدار n کوچک باعث واکنش سریع‌تر اندیکاتور نسبت به تغییرات قیمت می‌شود. از طرفی، انتخاب مقدار n بزرگ‌تر، رفتار بازار را واضح‌تر نشان می‌دهد.

انواع اندیکاتور مومنتوم چیست؟

شاخص‌های مختلفی بر پایه اندازه‌گیری شتاب حرکت یا همان مومنتوم قیمت طراحی شده‌اند که هر کدام زاویه متفاوتی از رفتار بازار را بررسی می‌کنند. برخی از این اندیکاتورها تمرکز بیشتری بر شدت حرکت دارند، برخی روی تغییرات سرعت قیمت و برخی بر قدرت روند غالب بازار متمرکز هستند. تفاوت در ساختار محاسبه و نوع خروجی باعث می‌شود هر اندیکاتور مومنتوم برای شرایط خاصی کاربرد داشته باشد و نقش متفاوتی در تحلیل ایفا کند. در ادامه، همه چیز درباره اندیکاتور مومنتوم (Momentum) و انواع آن را آموزش می‌دهیم.

اندیکاتور مومنتوم RSI چیست؟

اندیکاتور RSI یا شاخص قدرت نسبی یکی از شناخته‌شده‌ترین اندیکاتور مومنتوم (Momentum) در تحلیل تکنیکال است که برای بررسی شدت و قدرت حرکات قیمت استفاده می‌شود و مقدار آن همیشه بین ۰ تا ۱۰۰ است. این اندیکاتور نشان می‌دهد فشار خرید و فروش در یک بازه زمانی مشخص در چه وضعیتی قرار دارد و آیا حرکت فعلی بازار قدرت کافی برای رشد دارد یا در حال ضعیف شدن است.

روش‌های تفسیر اندیکاتور RSI

وقتی فشار خرید در بازار بیشتر از فشار فروش باشد، مقدار اندیکاتور RSI افزایش پیدا می‌کند. از سوی دیگر، زمانی که فشار فروش غالب شود، مقدار RSI کاهش می‌یابد.

نکات زیر را به منظور آشنایی اندیکاتور مومنتوم (Momentum) RSI مدنظر داشته باشید:

• محدوده بالاتر از ۷۰ معمولا نشانه اشباع خرید است؛ یعنی قیمت در مدت کوتاهی رشد قابل‌توجهی داشته است.
• محدوده پایین‌تر از ۳۰ معمولا نشانه اشباع فروش است؛ یعنی قیمت تحت فشار فروش قرار گرفته است.
• محدوده اطراف ۵۰ نقش یک سطح تعادلی را دارد و عبور RSI از این سطح، تغییر قدرت میان خریداران و فروشندگان را نشان می‌دهد.

همچنین، یکی از مهم‌ترین کاربردهای RSI، بررسی واگرایی است. اگر قیمت سقف یا کف جدید بسازد؛ اما RSI نتواند همان حرکت را تکرار کند، نشانه‌ای از ضعف در شتاب حرکت قیمت دیده می‌شود. این وضعیت اغلب قبل از اصلاح یا تغییر جهت بازار رخ می‌دهد.

اندیکاتور مومنتوم MACD چیست؟

اندیکاتور میانگین متحرک همگرایی واگرایی یا اصطلاحا «مکدی» (MACD) تغییرات شتاب حرکت قیمت را بر پایه میانگین‌های متحرک بررسی می‌کند. این اندیکاتور نشان می‌دهد قدرت حرکت بازار در حال افزایش است یا کاهش و آیا روند فعلی توان ادامه دارد یا نشانه‌های ضعف در آن دیده می‌شود.

ساختار MACD از سه بخش اصلی تشکیل شده است:

• خط مکدی که حاصل اختلاف میان دو میانگین متحرک نمایی کوتاه‌ مدت و بلند مدت است و تغییر سرعت قیمت را نشان می‌دهد. 
• خط سیگنال که میانگین متحرک خط MACD محسوب می‌شود و برای تشخیص تغییرات شتاب به‌کار می‌رود. 
• هیستوگرام فاصله میان این دو خط را نمایش می‌دهد و قدرت یا ضعف حرکت قیمت را به‌صورت بصری مشخص می‌کند.

روش‌های تفسیر اندیکاتور مکدی

• اندازه هیستوگرام: وقتی میانگین متحرک کوتاه‌ مدت با سرعت بیشتری نسبت به میانگین بلند مدت حرکت کند، خط MACD از خط سیگنال فاصله می‌گیرد و هیستوگرام بزرگ‌تر می‌شود. این وضعیت نشان‌دهنده افزایش شتاب حرکت قیمت است. از طرفی کاهش فاصله میان این خطوط به معنای افت شتاب و ضعیف‌شدن حرکت بازار است.
• تقاطع خطوط در اندیکاتور مکدی: تقاطع خط MACD و خط سیگنال یکی از رایج‌ترین نشانه‌های تغییر شتاب بازار است.عبور خط MACD به سمت بالاتر از خط سیگنال معمولا نشانه افزایش قدرت حرکت صعودی است و عبور آن به سمت پایین بیانگر تقویت شتاب نزولی است. 
• رنگ هیستوگرام: تغییر فاز هیستوگرام از مثبت به منفی یا بالعکس، هشدار اولیه‌ای از تغییر رفتار قیمت محسوب می‌شود.

اندیکاتور مومنتوم ADX چیست؟

اندیکاتور شاخص جهت‌دار میانگین (Average Directional Index) ابزاری برای سنجش قدرت حرکت بازار است و تمرکز آن بر شدت روند است. این اندیکاتور نشان می‌دهد بازار در حال حاضر رونددار است یا در وضعیت کم‌قدرت و بدون جهت مشخص قرار دارد. اندیکاتور ADX از سه خط تشکیل شده است که به شرح زیر هستند:

• خط ADX میزان قدرت روند را به‌صورت عددی نمایش می‌دهد. 
• خط +DI قدرت حرکات صعودی را نشان می‌دهد.
• خط −DI شدت حرکات نزولی را بیان می‌کند.

عدد ADX جهت بازار را مشخص نمی‌کند؛ بلکه تنها شدت حرکت را اندازه‌گیری می‌کند. در عوض، جهت حرکت از طریق موقعیت +DI و −DI نسبت به یکدیگر مشخص می‌شود.

روش‌های تفسیر اندیکاتور ADX

کاربرد اندیکاتور مومنتوم (Momentum) شاخص جهت‌دار میانگین در این است که آیا ورود به معاملات منطقی است یا خیر. زمانی که مقدار ADX در حال افزایش باشد، احتمال ادامه حرکت قیمت بیشتر است. در مقابل، کاهش تدریجی ADX نشانه‌ای از افت شتاب و نزدیک‌شدن بازار به فاز استراحت است:

• مقدار کمتر از ۲۰ معمولا به معنای بازار کم‌قدرت یا بدون روند مشخص است.
• محدوده بین ۲۰ تا ۲۵ نشانه شکل‌گیری اولیه یک روند محسوب می‌شود.
• مقدار بالاتر از ۲۵ بیانگر وجود روند قابل‌توجه در بازار است.
• مقادیر بالاتر از ۴۰ معمولا نشان‌دهنده روند بسیار قدرتمند هستند.

همچنین، قرار گرفتن خط +DI بالاتر از −DI به معنای غالب بودن فشار صعودی است و بالعکس، قرار گرفتن −DI بالاتر از +DI برتری فشار نزولی را نشان می‌دهد.

اندیکاتور ROC چیست؟

اندیکاتور ROC یا نرخ تغییر قیمت (Rate of Change)، یکی از ساده‌ترین ابزارهای مومنتوم است که سرعت حرکت قیمت را در یک بازه زمانی مشخص اندازه‌گیری می‌کند. این اندیکاتور نشان می‌دهد قیمت با چه شتابی نسبت به گذشته تغییر کرده و آیا حرکت فعلی بازار در حال تقویت است یا به مرور دارد ضعیف می‌شود.

اندیکاتور ROC به‌صورت یک نوسان‌گر نمایش داده می‌شود که حول یک سطح مرجع حرکت می‌کند. مقدار آن نیز مستقیما از اختلاف قیمت فعلی با قیمت چند دوره قبل به‌دست می‌آید و نتیجه آن به شکل درصدی نمایش داده می‌شود. 

وقتی مقدار ROC بالاتر از سطح صفر قرار می‌گیرد، قیمت نسبت به گذشته رشد کرده است و هرچه این عدد بزرگ‌تر باشد، سرعت حرکت صعودی بیشتر است. از طرفی، قرار گرفتن ROC زیر سطح صفر به معنای کاهش قیمت نسبت به گذشته و افزایش شتاب نزولی است. 

نزدیک‌شدن اندیکاتور به سطح صفر نیز نشانه کاهش سرعت حرکت قیمت محسوب می‌شود.

مزایای سرمایه گذاری مومنتوم

تنظیمات اندیکاتور مومنتوم بر پایه بررسی رفتار قیمت و شتاب حرکت بازار شکل می‌گیرد و تلاش دارد موقعیت‌هایی را شناسایی کند که طی آن‌ها قیمت با سرعت بیشتری نسبت به حالت عادی حرکت می‌کند. در این رویکرد، تصمیم‌گیری بر اساس قدرت حرکت قیمت انجام می‌شود و همین ویژگی باعث می‌شود سرمایه‌گذاری مومنتوم در شرایط خاص بازار، کارایی بالاتری نسبت به روش‌های دیگر داشته باشد. در ادامه، مهم‌ترین مزایای آموزش اندیکاتور مومنتوم (Momentum) و استفاده از آن را بررسی می‌کنیم.

پتانسیل‌های سود بالا در مدت زمان کم

در سرمایه‌گذاری بر اساس اندیکاتور مومنتوم، تمرکز بر حرکت‌های پرشتاب قیمت است و همین موضوع باعث می‌شود بخش اصلی سود از همان فاز ابتدایی یا میانی معامله حاصل شود. زمانی که شتاب قیمت افزایش پیدا می‌کند، فاصله میان نقاط ورود و خروج در بازه زمانی کوتاه‌تری شکل می‌گیرد و همین موضوع احتمال سودآوری در مدت زمان محدود را بالا می‌برد. 

استفاده از مزیت نوسانات بازار

در تنظیمات اندیکاتور مومنتوم، برخلاف دیگر اندیکاتورها، نوسانات بازار به‌عنوان یک عامل مزاحم در نظر گرفته نمی‌شوند؛ بلکه منبع اصلی شکل‌گیری فرصت‌ها هستند. افزایش دامنه نوسان قیمت معمولا با تغییرات سریع‌تر شتاب همراه است و همین شرایط، موقعیت‌های معاملاتی مشخص‌تری ایجاد می‌کند.

در حقیقت، تمرکز اندیکاتورهای مومنتوم بر شتاب قیمت، باعث می‌شود سرمایه‌گذار به‌جای دوری از بازارهای پرنوسان، رفتار آن‌ها را به‌صورت ساختاری بررسی کند و از تمامی فرصت‌ها سود بگیرد.

اهرم کردن تصمیمات احساسی دیگر سرمایه گذاران

در بسیاری از مواقع، بخش قابل‌توجهی از شتاب بازار حاصل واکنش‌های احساسی سرمایه‌گذاران است. ترس عقب ماندن از حرکت قیمت، هیجان ورود گروهی و فشار فروش ناشی از نگرانی، همگی باعث تشدید حرکت‌های قیمتی می‌شوند. اندیکاتور مومنتوم نیز بر همین رفتار جمعی را زیر ذره‌بین می‌گذارد و تغییرات شتاب قیمت را به‌عنوان نشانه‌ای از فعال‌شدن این واکنش‌های احساسی بررسی می‌کند.

سپس، زمانی که تصمیمات احساسی به‌صورت گسترده در بازار ظاهر می‌شوند، حرکت قیمت معمولا سرعت بیشتری می‌گیرد و الگوهای رفتاری مشخص‌تری شکل می‌گیرد و سرمایه‌گذار می‌تواند نتیجه رفتار احساسی دیگران نهایت استفاده را ببرد.

معایب سرمایه گذاری مومنتوم

نحوه معامله اندیکاتور مومنتوم (Momentum) در کنار مزایایی که دارد، محدودیت‌ها و چالش‌های خاص خود را نیز به‌همراه دارد که نادیده‌گرفتن آن‌ها می‌تواند نتیجه تحلیل را تحت تاثیر قرار دهد. در ادامه، مهم‌ترین معایب سرمایه‌گذاری مومنتوم که شامل کارمزد بالا و عدم تمرکز بر زمان است را بررسی می‌کنیم.

کارمزد بالا

در معامله‌گری با مومنتوم، تعداد معاملات معمولا بیشتر از سرمایه‌گذاری به روش‌های بلند مدت است؛ زیرا تصمیم‌ها بر پایه تغییرات شتاب قیمت در بازه‌های زمانی کوتاه‌تر گرفته می‌شوند. 

همین موضوع باعث افزایش دفعات ورود و خروج از بازار می‌شود و به‌طور مستقیم بر افزایش هزینه‌های معاملاتی تاثیر دارد. این هزینه‌ها شامل کارمزد معاملات، اسپرد و سایر هزینه‌های اجرایی هستند که در مجموع می‌توانند بخش قابل‌توجهی از سود را کاهش دهند.

توجه داشته باشید در شرایطی که حرکت‌های قیمتی کوتاه و سریع باشند، سهم کارمزد از هر معامله اهمیت بیشتری پیدا می‌کند و اگر هزینه‌های معاملاتی به‌درستی در محاسبات لحاظ نشوند، حتی تحلیل‌های درست نیز ممکن است بازده مطلوبی نداشته باشند.

عدم تمرکز بر روی زمان

در سرمایه‌گذاری مومنتوم، معیار اصلی تصمیم‌گیری شتاب حرکت قیمت است و عامل زمان نقش مستقیمی در تحلیل ندارد. این رویکرد بیشتر به این موضوع توجه می‌کند که بازار در حال حرکت است یا خیر، نه اینکه این حرکت تا چه زمانی ادامه پیدا می‌کند. در نتیجه، افق زمانی مشخص و از پیش‌تعریف‌شده‌ای برای نگهداری موقعیت‌ها وجود ندارد.

در برخی شرایط، این موضوع باعث کاهش دقت تصمیم‌گیری می‌شود و مخصوصا طی شرایطی که بازار وارد فاز نوسانی یا کم‌تحرک می‌شود و شتاب قیمت به‌صورت مقطعی تغییر می‌کند باید مدنظر قرار گیرد.

کاربردهای اصلی اندیکاتور مومنتوم

در آموزش اندیکاتور مومنتوم، معامله‌گر به‌جای تمرکز صرف بر سطوح قیمتی، میزان شتاب و قدرت حرکت را ارزیابی می‌کند. بنابراین استفاده صحیح از مومنتوم باعث می‌شود تحلیل‌گر دید دقیق‌تری نسبت به شرایط بازار داشته باشد و تصمیم‌ها را بر پایه رفتار فعلی قیمت تنظیم کند. در ادامه، مهم‌ترین کاربردهای اندیکاتور مومنتوم در فرآیند تحلیل و تصمیم‌گیری را معرفی می‌کنیم.

تشخیص قدرت روند

یکی از اصلی‌ترین کاربرد اندیکاتور مومنتوم (Momentum)، ارزیابی میزان قدرت روند جاری بازار است. حرکت قیمت به‌تنهایی نمی‌تواند نشان دهد که یک روند تا چه اندازه پایدار است؛ اما بررسی شتاب حرکت این خلا را پوشش می‌دهد. زمانی که مقدار مومنتوم در جهت روند افزایش پیدا می‌کند، نشان‌دهنده تقویت حرکت و حضور فعال خریداران یا فروشندگان است. در مقابل، کاهش تدریجی مومنتوم در حالی که قیمت همچنان رشد می‌کند یا در فاز رنج است، نشانه‌ای از ضعیف‌شدن روند محسوب می‌شود.

شناسایی نقاط ورود و خروج

اندیکاتور مومنتوم برای تعیین زمان مناسب ورود و خروج از معامله کاربرد دارد؛ زیرا تغییرات شتاب قیمت معمولا زودتر از تغییر جهت خود قیمت ظاهر می‌شوند. زمانی که مومنتوم پس از یک دوره ضعف شروع به افزایش می‌کند، سرنخی از فعال‌شدن حرکت بازار به معامله‌گر می‌دهد که می‌تواند نقطه ورود منطقی‌تری نسبت به ورود صرف بر اساس قیمت باشد.

در سوی مقابل، کاهش مومنتوم در نزدیکی سقف‌ها یا کف‌های قیمتی هشداری از افت قدرت حرکت است و اغلب به‌عنوان نشانه‌ای برای خروج تدریجی یا کامل از موقعیت در نظر گرفته می‌شود. 

دریافت سیگنال معاملاتی

اندیکاتور مومنتوم می‌تواند سیگنال‌های مشخصی برای معاملات صادر کند که بر اساس تغییرات شتاب قیمت هستند. عبور مقدار اندیکاتور از سطوح مرجع یا تغییر جهت آن نسبت به روند قبلی، نمونه‌هایی از این سیگنال‌ها به شمار می‌روند و باعث می‌شوند معامله‌گر بتواند حرکت‌های احتمالی قیمت را زودتر از تغییرات ملموس در نمودار شناسایی کند.

به‌عنوان مثال، زمانی که مومنتوم از مقدار پایین به سمت بالا حرکت می‌کند، علامتی از افزایش قدرت خرید یا شروع یک حرکت صعودی است و بالعکس، کاهش مومنتوم نشانه تقویت فشار فروش یا آغاز حرکت نزولی محسوب می‌شود.

فیلتر کردن شکست‌های فیک

یکی از کاربردهای مهم اندیکاتور مومنتوم، کمک به تشخیص شکست‌های واقعی از شکست‌های فیک است. در بسیاری از مواقع، قیمت از یک سطح حمایت و مقاومت عبور می‌کند؛ اما شتاب حرکت کافی برای ادامه روند ندارد و شکست نهایی رخ نمی‌دهد. در این شرایط، اندیکاتور مومنتوم با اندازه‌گیری قدرت حرکت، نشانه‌ای از واقعی یا موقت بودن شکست ارائه می‌دهد.

به‌عبارت دیگر، اگر قیمت یک سطح کلیدی را بشکند و مومنتوم همزمان افزایش قابل‌توجهی نشان دهد، احتمال ادامه حرکت پس از شکست بالاتر است. در مقابل، اگر مومنتوم همچنان ضعیف بماند یا کاهش یابد، شکست به‌احتمال زیاد فیک است و بازار ممکن است به محدوده قبلی بازگردد. 

 سخن پایانی

اندیکاتور مومنتوم ابزاری کاربردی برای تحلیل شتاب حرکت قیمت و قدرت روند بازار است که با تمرکز بر اختلاف قیمت فعلی و گذشته، اطلاعات مهمی درباره قدرت حرکت، نقاط ورود و خروج و شناسایی شکست‌های واقعی در اختیار تحلیل‌گر قرار می‌دهد. آشنایی با انواع مختلف این اندیکاتور، نحوه محاسبه و تفسیر سیگنال‌ها، همراه با شناخت مزایا و محدودیت‌های سرمایه‌گذاری بر اساس مومنتوم، دید جامعی از رفتار بازار ایجاد می‌کند و امکان تصمیم‌گیری واقع‌بینانه‌تر در معاملات را فراهم می‌سازد. بدین ترتیب، مومنتوم به عنوان مکمل دیگر ابزارهای تحلیلی می‌تواند اطلاعات بهتری از روندها و شتاب بازار ارائه کند و معامله‌گر را برای مواجهه با شرایط مختلف بازار آماده‌تر کند.