واگرایی مفهومی قدرتمند در تحلیل تکنیکال است که اغلب قبل از تغییرات مهم در روند بازار ظاهر می‌شود. این مفهوم حرکت قیمت یک دارایی را با رفتار یک اندیکاتور را مقایسه کرده و به معامله‌گران کمک می‌کند تا سطوحی که در آن‌ها که بین جهت قیمت و قدرت روند هماهنگی وجود ندارد را شناسایی کنند. واگرایی میان حرکت قیمت و ابزارهای تحلیلی مانند شاخص قدرت نسبی (RSI) یا میانگین متحرک همگرایی-واگرایی (MACD)، می‌تواند نشانه‌ای از تضعیف روند فعلی یا احتمال بازگشت قیمت باشد. درک واگرایی به معامله‌گران اجازه می‌دهد که دید عمیق‌تری نسبت به حرکات بازار پیدا کنند و در شرایط نامطمئن تصمیمات آگاهانه‌تری اتخاذ کنند. در این مقاله فراز، به بررسی انواع واگرایی، روش‌های شناسایی آن و چگونگی استفاده از این ابزار در استراتژی‌های معاملاتی خواهیم پرداخت بلکه بهتر بتوانیم فرصت‌های پنهان بازار را آشکار کنیم.
مفهوم واگرایی چیست؟
واگرایی (Divergence) در تحلیل تکنیکال به اختلاف بین حرکت قیمت یک دارایی و حرکت یک اندیکاتور تکنیکال مانند شاخص قدرت نسبی (RSI) یا اندیکاتور مکدی اشاره دارد. این اختلاف نشان می‌دهد که روند فعلی قیمت ممکن است در حال تضعیف باشد و احتمال تغییر جهت یا حرکت قابل‌توجه در قیمت وجود دارد.
مفهوم واگرایی قیمت بر این ایده استوار است که روندهای قیمتی زمانی قابل اعتمادتر هستند که توسط مومنتوم (قدرت حرکت) حمایت شوند. اسیلاتورها و اندیکاتورها که سرعت و قدرت حرکت قیمت را اندازه‌گیری می‌کنند، ابزاری برای سنجش این مومنتوم هستند. هنگامی که قیمت و مومنتوم هماهنگ باشند، روند «قوی» تلقی می‌شود. اما وقتی قیمت در یک جهت حرکت می‌کند و اسیلاتور مسیر دیگری را نشان می‌دهد، این به معنی کاهش قدرت مومنتوم پشت حرکت قیمت است و می‌تواند هشداری برای تغییر احتمالی باشد.
واگرایی ابزاری مهم است زیرا به معامله‌گران کمک می‌کند عدم تعادل یا تردیدی که اغلب قبل از بازگشت یا اصلاح روند رخ می‌دهند را در بازار را شناسایی کنند. این ابزار هم در بازارهای صعودی و هم نزولی کارآمد است و به دو دسته اصلی واگرایی قیمت معمولی و واگرایی قیمت مخفی تقسیم می‌شود. در ادامه این موارد را بیشتر توضیح می‌دهیم.
انواع واگرایی کدام است؟
در ادامه این بخش انواع واگرایی و زیرمجموعه‌های آن‌ها را بررسی می‌کنیم:
۱) واگرایی معمولی
واگرایی قیمت معمولی زمانی رخ می‌دهد که قیمت یک دارایی و یک اندیکاتور تحلیل تکنیکال در جهت‌های مخالف حرکت کنند. این نوع واگرایی نشانه‌ای از احتمال بازگشت روند جاری است و بیشتر برای پیش‌بینی پایان یک روند استفاده می‌شود.
واگرایی معمولی مثبت
واگرایی قیمت معمولی مثبت در یک روند نزولی رخ می‌دهد؛ زمانی که قیمت یک کف پایین‌تر ایجاد می‌کند اما اندیکاتور کف بالاتری می‌سازد. این وضعیت نشان می‌دهد که با وجود کاهش ادامه‌دار قیمت، مومنتوم پشت حرکت نزولی در حال ضعیف شدن است. این نوع واگرایی نشان‌دهنده احتمال بازگشت صعودی است و فرصت خرید را به معامله‌گران ارائه می‌دهد. به زبان ساده می‌توان گفت این حالت نشان می‌دهد که با وجود تداوم افت قیمت، قدرت فروشندگان در حال کاهش است.
واگرایی معمولی منفی
واگرایی قیمت معمولی منفی در یک روند صعودی رخ می‌دهد؛ زمانی که قیمت یک سقف بالاتر ایجاد می‌کند اما اندیکاتور سقف پایین‌تری می‌سازد. این وضعیت نشان می‌دهد که حتی اگر قیمت همچنان در حال افزایش باشد، مومنتوم صعودی در حال کاهش است. این واگرایی هشداری برای احتمال بازگشت نزولی است و فرصتی برای فروش یا خروج از موقعیت‌های خرید فراهم می‌کند. به زبان ساده می‌توان گفت این واگرایی قیمت نشان می‌دهد که خریداران در حال از دست دادن کنترل هستند و احتمال بازگشت روند به سمت پایین وجود دارد.
۲) واگرایی مخفی
واگرایی قیمت مخفی یک سیگنال ادامه‌دار است که نشان می‌دهد روند فعلی احتمالا ادامه خواهد داشت. این نوع واگرایی زمانی رخ می‌دهد که قیمت و اندیکاتور در یک جهت حرکت کنند، اما شدت‌های مختلفی داشته باشند. این اختلاف تأییدکننده قدرت روند موجود است.
واگرایی مخفی مثبت
واگرایی قیمت مخفی مثبت در یک روند صعودی رخ می‌دهد؛ زمانی که قیمت یک کف بالاتر ایجاد می‌کند اما اندیکاتور کف پایین‌تری می‌سازد. این وضعیت نشان می‌دهد که با وجود کاهش موقت مومنتوم، روند صعودی همچنان قوی است و احتمال ادامه دارد. این نوع واگرایی فرصتی برای ورود به موقعیت خرید در زمان اصلاح قیمت فراهم می‌کند و نشان می‌دهد که خریداران همچنان غالب هستند و روند تنها در حال تثبیت است.
واگرایی مخفی منفی
واگرایی قیمت مخفی منفی در یک روند نزولی رخ می‌دهد؛ زمانی که قیمت یک سقف پایین‌تر ایجاد می‌کند اما اندیکاتور سقف بالاتری می‌سازد. این وضعیت نشان می‌دهد که با وجود افزایش موقتی مومنتوم، روند نزولی همچنان قوی است و احتمالا ادامه دارد. معامله‌گران می‌توانند از این سیگنال برای ورود به موقعیت فروش یا سیو سود در پوزیشن‌های معاملاتی فعلی استفاده کنند. آموزش واگرایی مخفی منفی نشان می‌دهد که فروشندگان همچنان کنترل بازار را در دست دارند و روند نزولی احتمالاً پس از حرکت موقتی در سمت مخالف، ادامه خواهد یافت.
اندیکاتورهای مفید برای شناسایی واگرایی چیست؟
برای شناسایی واگرایی قیمت در تحلیل تکنیکال از چندین اندیکاتور کارآمد استفاده می‌شود که هرکدام ویژگی‌ها و کاربردهای خاص خود را دارند. مهم‌ترین اندیکاتورهای شناسایی واگرایی به شرح زیر هستند:
شاخص قدرت نسبی (RSI)
RSI یکی از محبوب‌ترین ابزارها برای شناسایی واگرایی قیمت در تحلیل تکنیکال است. اندیکاتور RSI بازه‌ای بین ۰ تا ۱۰۰ دارد و قدرت خرید و فروش در بازار را نشان می‌دهد. معامله‌گران از واگرایی RSI برای پیش‌بینی بازگشت روند و نقاط ورود و خروج استفاده می‌کنند.
- نواحی اشباع خرید و فروش: وقتی RSI بالای ۷۰ باشد، اشباع خرید محسوب می‌شود و قرار داشتن اندیکاتور زیر سطح ۳۰ نشانه اشباع فروش است.
- واگرایی RSI: زمانی که قیمت در حال ساخت سقف یا کف جدید است ولی RSI رفتار متفاوتی دارد (کف یا سقف متفاوت می‌سازد)، واگرایی مشخص می‌شود.
اسیلاتور MACD
اندیکاتور MACD ترکیبی از میانگین‌های متحرک است که تغییرات مومنتوم را شناسایی می‌کند. MACD از دو خط تشکیل شده است:
- در روند صعودی: اگر قیمت سقف بالاتر بزند اما خط MACD سقف پایین‌تر بسازد، واگرایی منفی رخ می‌دهد.
- در روند نزولی: اگر قیمت کف پایین‌تر بسازد اما MACD کف بالاتری نشان دهد، واگرایی مثبت رخ می‌دهد.
اسیلاتور استوکاستیک (Stochastic Oscillator)
استوکاستیک اندیکاتوری است که سرعت و قدرت حرکت قیمت را اندازه‌گیری می‌کند. این اندیکاتور با مقایسه قیمت بسته شدن و دامنه نوسان قیمت، در یک بازه زمانی مشخص عمل می‌کند. نواحی بالای ۸۰ در استوکاستیک به معنای اشباع خرید و نواحی زیر ۲۰ نشانگر وضعیت اشباع فروش است.
- واگرایی قیمت مثبت: در روند نزولی زمانی که قیمت کف پایین‌تر می‌سازد اما استوکاستیک کف بالاتری نشان می‌دهد.
- واگرایی قیمت منفی: در روند صعودی زمانی که قیمت سقف بالاتری می‌سازد اما استوکاستیک سقف پایین‌تری نشان می‌دهد.
شاخص کانال کالا (CCI)
اندیکاتور CCI برای شناسایی شرایط بیش‌خرید و بیش‌فروش و همچنین تشخیص واگرایی در بازار استفاده می‌شود. این اندیکاتور برای تشخیص واگرایی‌های قوی و نقاط بازگشت روند مفید است. مقادیر بالاتر از +۱۰۰ نشان‌دهنده قدرت روند صعودی و مقادیر زیر -۱۰۰ نشانه قدرت روند نزولی هستند. هنگامی که قیمت سقف یا کف جدید می‌سازد اما CCI رفتار متفاوتی نشان می‌دهد، واگرایی شکل می‌گیرد.
اسیلاتور آسام (AO)
اسیلاتور آسام (Awesome) قدرت مومنتوم بازار را اندازه‌گیری می‌کند و در تشخیص واگرایی عملکرد خوبی دارد. این اندیکاتور تفاوت میانگین متحرک ساده ۵ دوره‌ای و ۳۴ دوره‌ای را نمایش می‌دهد.
- واگرایی مثبت AO: در روند نزولی، کف قیمت پایین‌تر می‌شود اما AO کف بالاتری نشان می‌دهد.
- واگرایی منفی AO: در روند صعودی، سقف قیمت بالاتر می‌شود اما AO سقف پایین‌تری می‌سازد.
کاربرد واگرایی در معاملات
واگرایی به عنوان یکی از ابزارهای مهم تحلیل تکنیکال کاربردهای متعددی در معاملات دارد که به شرح زیر هستند:
۱) شناسایی تغییر روند
واگرایی معمولی به معامله‌گران هشدار می‌دهد که روند فعلی ممکن است به پایان برسد و تغییر جهت دهد. برای مثال در روند صعودی، اگر قیمت سقف بالاتری بزند اما RSI یا MACD سقف پایین‌تری نشان دهند، احتمال تغییر روند به نزولی وجود دارد.
۲) تأیید ادامه روند
واگرایی مخفی به معامله‌گران سیگنال می‌دهد روند موجود ادامه‌دار خواهد بود. برای مثال اگر در روند نزولی قیمت کف پایین‌تری بزند اما اسیلاتور کف بالاتری نشان دهد، روند نزولی همچنان قدرت دارد.
۳) ارائه نقاط ورود و خروج بهینه
معامله‌گران با شناسایی واگرایی می‌توانند نقاط مناسب برای ورود به معامله یا خروج از آن را تعیین کنند. واگرایی معمولاً در نقاط حساس بازگشت قیمت رخ می‌دهد.
۴) کاهش ریسک معاملات
واگرایی به معامله‌گران کمک می‌کند تا از ورود به معاملات پرریسک جلوگیری کرده و استراتژی خود را بر اساس روندهای تأییدشده تنظیم کنند.
کیس استادی ترید با واگرایی
در این مطالعه موردی، عملکرد یک معامله‌گر در بازار با استفاده از واگرایی تحلیل می‌شود.
فرض کنید قیمت بیت کوین در حال کاهش است و یک روند نزولی مشخص دارد.
- مرحله ۱: معامله‌گر متوجه می‌شود که قیمت کف پایین‌تری ساخته اما RSI کف بالاتری نشان می‌دهد (واگرایی معمولی مثبت).
- مرحله ۲: معامله‌گر این سیگنال را به عنوان هشدار بازگشت روند در نظر گرفته و منتظر تأیید بیشتر از طریق دیگر اندیکاتورها مانند MACD می‌ماند.
- مرحله ۳: پس از مشاهده کراس صعودی در MACD، معامله‌گر وارد موقعیت خرید می‌شود.
- مرحله ۴: معامله‌گر قیمت مطابق پیش‌بینی روند صعودی جدیدی را آغاز کرده و سود ۲۵% کسب می‌کند.
- نتیجه: ترکیب واگرایی با سایر ابزارهای تأییدی به معامله‌گر کمک کرد تا یک نقطه ورود کم‌ریسک و سودآور را شناسایی کند و از روند بازگشتی به بهترین شکل بهره ببرد.
سخن آخر
واگرایی در تحلیل تکنیکال ابزاری قدرتمند است که به معامله‌گران اجازه می‌دهد تغییرات احتمالی روند قیمت را پیش‌بینی کرده یا روندهای موجود را تأیید کنند. چه برای شناسایی نقاط ورود و خروج بهینه، کاهش ریسک یا تأیید قدرت روند، تسلط بر تحلیل واگرایی می‌تواند مزیت چشمگیری در درک پیچیدگی‌های بازار فراهم کند. تحلیل واگرایی با تمرین و رویکردی منظم، می‌تواند به بخش جدایی‌ناپذیری از استراتژی هر معامله‌گر برای موفقیت پایدار تبدیل شود.
سوالات متداول
- تفاوت واگرایی معمولی و مخفی چیست؟
واگرایی معمولی زمانی رخ می‌دهد که بین حرکت قیمت و اندیکاتور تضاد وجود دارد و نشان‌دهنده احتمال تغییر روند است. در مقابل، واگرایی مخفی زمانی شکل می‌گیرد که اندیکاتور ادامه روند فعلی را تأیید می‌کند و به‌عنوان سیگنالی برای ادامه روند استفاده می‌شود.
- کدام اندیکاتورها برای شناسایی واگرایی مناسب هستند؟
اندیکاتورهای مفید برای شناسایی واگرایی شامل RSI، MACD، استوکاستیک، CCI و اسیلاتور Awesome هستند. این ابزارها تغییرات مومنتوم و اختلاف آن با حرکت قیمت را به‌خوبی نشان می‌دهند.
- چگونه می‌توان از واگرایی برای ورود یا خروج استفاده کرد؟
با شناسایی واگرایی مثبت در روند نزولی، می‌توان سیگنال ورود را در موقعیت خرید استفاده کرد. همچنین، واگرایی منفی در روند صعودی هشدار خروج از معامله یا ورود به موقعیت فروش را فراهم می‌کند.
